Unia Rdzennych Suwerenów

ⱂⱁⱍⱆⰺ ⱄⱏⰾⰰⰲⰻⰰⱀⱐⱄⰽⱘ ⰿⱁⱌ

CZY SZCZEPIENIA SĄ OBOWIĄZKIEM ? 

Obowiązek szczepień w Polsce jest jednym z najbardziej dyskusyjnych zagadnień prawnych, w którym ścierają się kwestie zdrowia publicznego, prawa jednostki oraz podstawowe prawa człowieka. Nakładanie na obywateli obowiązku szczepień bez wątpienia koliduje z gwarantowanymi konstytucyjnie wolnościami i prawami człowieka. Główne aspekty prawne to: 

• Prawo do decydowania o własnym ciele i zdrowiu,
• Zakaz poddawania zabiegom medycznym bez wyraźnej, dobrowolnej zgody,
• Poważne skutki uboczne, jakie mogą wystąpić w związku ze szczepieniami, włącznie z ryzykiem trwałych powikłań zdrowotnych.

W świetle Konstytucji RP oraz prawa międzynarodowego, przymusowe wdrażanie procedur medycznych – w tym szczepień – bywa oceniane jako naruszenie zasady autonomii jednostki oraz ingerencja w jej sferę osobistą i cielesną, która wymaga szczególnej ochrony.

Konstytucyjne podstawy ochrony wolności i godności człowieka

Godność człowieka (art. 30 Konstytucji RP)

• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej w art. 30 stanowi, że przyrodzona i niezbywalna godność człowieka jest źródłem wolności i praw człowieka i obywatela. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego, godność ta powinna być rozumiana jako fundament, na którym opierają się wszystkie inne konstytucyjne wolności.
• Narzucanie obowiązku szczepień bez wyraźnej, świadomej zgody pacjenta narusza właśnie tę nienaruszalną godność, skoro ingerencja w sferę cielesną odbywa się wbrew woli i autonomii jednostki.

Prawo do prywatności (art. 47 Konstytucji RP)

• Konstytucja chroni prawo do prywatności, rozumiane m.in. jako możliwość swobodnego decydowania o swoim życiu osobistym i zdrowiu, obejmująca także kwestię zabiegów medycznych.
• Wyraźna niekonstytucyjność obowiązku szczepień wskazuje, że państwo, narzucając obywatelowi określony zabieg medyczny, głęboko ingeruje w sferę prywatnej, osobistej decyzji, co z kolei stoi w sprzeczności z zasadą, iż państwo powinno szanować wolność osobistą każdego człowieka.

Zakaz eksperymentów naukowych i medycznych bez zgody (art. 39 Konstytucji RP)

• Artykuł 39 Konstytucji stanowi, że nikt nie może być poddany eksperymentom naukowym, w tym medycznym, bez dobrowolnie wyrażonej zgody.
• Choć szczepienia uznaje się w większości przypadków za procedury rutynowe i sprawdzone klinicznie, nie budzi jakiejkolwiek wątpliwości fakt iż wprowadzane na rynek nowe szczepionki czy modyfikowane ich wersje noszą cechy procedur eksperymentalnych. Wówczas obowiązkowe ich stosowanie jest  sprzeczne z literalnym brzmieniem art. 39 Konstytucji.

Prawo do ochrony zdrowia i nienaruszalności cielesnej (art. 68 i 41 Konstytucji RP)

• Konstytucja RP w art. 68 gwarantuje każdemu prawo do ochrony zdrowia, co oznacza m.in. obowiązek państwa zapewnienia obywatelom odpowiedniego poziomu opieki zdrowotnej, ale niekoniecznie daje prawo do narzucania określonych zabiegów wbrew woli zainteresowanych.
• Art. 41 Konstytucji RP ustanawia prawo do nietykalności osobistej i wolności. Przymusowe szczepienie jest ograniczeniem tej nietykalności, gdyż dokonuje się procedury inwazyjnej (zastrzyku) bez swobodnej zgody pacjenta.

Standardy prawa międzynarodowego

Europejska Konwencja Praw Człowieka (EKPC) – prawo do poszanowania życia prywatnego (art. 8)

• Artykuł 8 EKPC stanowi, że każdy ma prawo do poszanowania swojego życia prywatnego, rodzinnego i korespondencji; ingerencja organu publicznego w korzystanie z tego prawa jest niedopuszczalna, chyba że zachodzi ważny interes publiczny i jest to niezbędne w demokratycznym społeczeństwie.
• Przymus szczepeń nie spełnia kryterium proporcjonalności i konieczności w demokratycznym państwie prawnym, jeśli uwzględnimy potencjalnie poważne skutki uboczne i zasadę wolności wyboru w zakresie usług medycznych.

Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych (art. 7)

• Artykuł 7 Paktu stanowi, że nikt nie może być poddany torturom ani okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu czy karaniu. Szeroko interpretuje się go także jako gwarancję wolności od wszelkich form przymusowych procedur medycznych, jeżeli nie służą ratowaniu życia w sytuacji bezpośredniego zagrożenia.
• Twierdzenie, iż szczepienie wbrew woli pacjenta może być formą naruszenia powyższych gwarancji, opiera się na interpretacji, że przymus medyczny narusza integralność osobistą i cielesną.

Deklaracja w sprawie Praw Pacjenta i UNESCO

• W międzynarodowych dokumentach o charakterze soft law, np. w Deklaracji UNESCO w sprawie Bioetyki i Praw Człowieka (2005 r.), podkreśla się konieczność świadomej zgody na zabiegi medyczne, zwłaszcza jeśli mogą się wiązać z ryzykiem powikłań.
• Zgodnie z Kartą Praw Pacjenta (w rozumieniu ustaw krajowych i zaleceń międzynarodowych) oraz powszechnie przyjętymi zasadami etyki medycznej, pacjent powinien wyrazić dobrowolną zgodę na każdy zabieg, po uprzednim poinformowaniu go o potencjalnych zagrożeniach.

Kontrowersje wokół kwestii bezpieczeństwa szczepień

Katalog możliwych skutków ubocznych

• Według ulotek producentów szczepionek mogą wystąpić powikłania, w tym reakcje anafilaktyczne, zaburzenia neurologiczne czy inne rzadkie, ale potencjalnie ciężkie skutki zdrowotne.
• Obowiązek narażania się na ryzyko utraty zdrowia lub życia powinien opierać się wyłącznie na świadomej i dobrowolnej decyzji każdego człowieka, a nie być wynikiem administracyjnego przymusu.

Brak pełnej odpowiedzialności producentów

• Brak jest przejrzystych, jednoznacznych regulacji dotyczących pełnej odpowiedzialności koncernów farmaceutycznych w przypadku wystąpienia powikłań poszczepiennych.
• W państwach, gdzie istnieją systemy odszkodowań za szkody spowodowane szczepionkami (tzw. vaccine injury compensation programs), sama wypłata odszkodowania nie zawsze rekompensuje dotkliwe i nieodwracalne skutki zdrowotne.

Zasada proporcjonalności i wymogi demokratycznego państwa prawnego

Art. 31 ust. 3 Konstytucji RP

• Przepis ten przewiduje, że ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane wyłącznie w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie prawnym dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, albo dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, czy wolności i praw innych osób. Jednocześnie ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw.

Przepis ten bywa używany zbyt szeroko w celu usprawiedliwiania daleko idącej ingerencji w prywatność i nietykalność cielesną jednostki. Środki takie jak edukacja zdrowotna, dobrowolne akcje profilaktyczne czy rzetelna informacja o korzyściach i zagrożeniach szczepień, mogą być równie efektywne przy znacznie mniejszym naruszeniu wolności obywateli.

Brak spójności regulacji prawnych

• W praktyce legislacyjnej w Polsce (np. w zakresie ustaw dotyczących obowiązkowych szczepień) zwraca się uwagę, że nie zawsze opracowuje się jasne procedury zabezpieczające prawa pacjenta do sprzeciwu czy umożliwiające szczegółowe badania kwalifikacyjne pod kątem indywidualnych przeciwwskazań.
• Brak klarowności co do ewentualnych konsekwencji odmowy szczepienia (administracyjna kara pieniężna, grzywna, ograniczenie prawa do świadczeń publicznych, itp.) jest sprzeczna z zasadą proporcjonalności.

Podsumowanie

W świetle powyższych argumentów nakładanie obowiązku szczepień jest sprzeczne z zasadą autonomii jednostki, godnością człowieka oraz prawem do świadomego decydowania o własnym ciele. Konstytucja RP (zwłaszcza art. 30, 39, 47 i 41) oraz standardy międzynarodowe (art. 8 EKPC, art. 7 MPPOiP, deklaracje UNESCO i prawa pacjenta) chronią wolność człowieka przed wymuszoną ingerencją medyczną, której skutki mogą być nieodwracalne.

Wprowadzanie obowiązku szczepień bez prawa wyboru, wbrew woli pacjenta oraz bez innej alternatywy i rozwiniętego systemu gwarancji (m.in. odszkodowań, rzetelnych procedur kwalifikacji i możliwości sprzeciwu) narusza konstytucyjną zasadę proporcjonalności i prawa człowieka do wolności, prywatności i nietykalności cielesnej. Z tego powodu należy – z punktu widzenia prawa i etyki –zwrócić większą uwagę na takie rozwiązania prawne które zapewnią przejrzystość, dobrowolność i pełną informację w zakresie szczepień, zwłaszcza tych, które niosą ryzyko ciężkich powikłań.

Krajowe oraz międzynarodowe akty prawne

Krajowe akty prawne

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej

• Art. 31 ust. 3 – Zasada proporcjonalności:
  • Ograniczenia w korzystaniu z konstytucyjnych wolności i praw mogą być wprowadzone wyłącznie w drodze ustawy i tylko wtedy, gdy są konieczne dla ochrony zdrowia publicznego, ale muszą być proporcjonalne i nie mogą naruszać istoty tych wolności.
• Art. 39 – Zakaz eksperymentów medycznych:
  • Nikt nie może być poddany eksperymentom naukowym, w tym medycznym, bez dobrowolnej zgody.
• Art. 41 ust. 1 – Nietykalność i wolność osobista:
  • Każdemu zapewnia się nietykalność osobistą i wolność osobistą. Szczepienia jako ingerencja w ciało wymagają wyraźnej zgody.
• Art. 47 – Prawo do prywatności:
  • Każdy ma prawo do ochrony życia prywatnego i rodzinnego, co obejmuje decyzje dotyczące zdrowia.
• Art. 68 ust. 1 i 2 – Prawo do ochrony zdrowia:
  • Państwo ma obowiązek zapewnić ochronę zdrowia publicznego, ale jednocześnie respektować prawa pacjenta do decydowania o swoim leczeniu.

Kodeks cywilny

• Art. 23 – Ochrona dóbr osobistych:
  • Zdrowie, nietykalność cielesna oraz wolność są dobrami osobistymi, których naruszenie może być podstawą do dochodzenia roszczeń cywilnych.
• Art. 24 – Środki ochrony dóbr osobistych:
  • Każdy, czyje dobra osobiste zostały naruszone, może żądać zaniechania działań naruszających te dobra.

Kodeks karny

• Art. 156 § 1 – Naruszenie czynności narządów ciała:
  • Przymusowe szczepienie, które prowadzi do uszczerbku na zdrowiu, może być traktowane jako naruszenie przepisów karnych.
• Art. 191 § 1 – Przymuszanie:
  • Kto stosuje przemoc lub groźbę w celu zmuszenia innej osoby do określonego działania, może ponieść odpowiedzialność karną.

Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (z 6 listopada 2008 r.)

• Art. 16 – Prawo do wyrażenia zgody:
  • Każdy pacjent ma prawo wyrazić zgodę lub odmówić zgody na udzielenie świadczeń zdrowotnych, w tym szczepień.
• Art. 19 ust. 1 – Prawo do informacji:
  • Pacjent ma prawo do pełnej informacji o ryzyku i skutkach zabiegu, co może być podstawą do odmowy.

Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty (z 5 grudnia 1996 r.)

• Art. 15 ust. 1 – Zgoda na leczenie:
  • Lekarz może udzielić świadczeń zdrowotnych tylko za zgodą pacjenta.
• Art. 36 ust. 1 – Prawo do odmowy leczenia:
  • Pacjent może odmówić zgody na każde leczenie, w tym szczepienia.

Międzynarodowe akty prawne

Europejska Konwencja Praw Człowieka (EKPC)

• Art. 8 – Prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego:
  • Wymuszenie szczepień może naruszać prywatność osoby i jej autonomię w decyzjach zdrowotnych.
• Art. 3 – Zakaz tortur i nieludzkiego traktowania:
  • Przymusowe szczepienia mogą być interpretowane jako poniżające traktowanie w szczególnych przypadkach.
• Wyrok ETPC w sprawie Vavřička i inni przeciwko Czechom (2021):
  • Trybunał uznał, że obowiązek szczepień może być zgodny z EKPC, ale musi być proporcjonalny i zgodny z zasadami demokratycznego państwa prawnego.

Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej

• Art. 3 – Prawo do nietykalności cielesnej:
  • Każdy ma prawo do dobrowolnego wyrażenia zgody na interwencję medyczną.

Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych

• Art. 7 – Zakaz eksperymentów medycznych:
  • Nikt nie może być poddawany eksperymentom medycznym bez swojej zgody.

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (ONZ)

• Art. 3 – Prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa:
  • Wolność decydowania o swoim ciele jest częścią tego prawa.
• Art. 5 – Zakaz nieludzkiego lub poniżającego traktowania:
  • Przymusowe szczepienia wbrew woli osoby mogą naruszać ten zakaz.

Konwencja o prawach człowieka i biomedycynie (Konwencja z Oviedo)

• Art. 5 – Zgoda pacjenta:
  • Interwencja medyczna może być przeprowadzona wyłącznie za świadomą zgodą danej osoby.
• Art. 10 – Prawo do autonomii:
  • Każdy ma prawo do poszanowania jego integralności fizycznej i psychicznej.

Źródło: Materiały wewnętrzne URS

Powiązane artykuły:

CO WYBRAĆ PRZY OBOWIĄZKU SZCZEPIEŃ  ?  czytaj więcej 

Jeśli chcesz uzyskać wsparcie i pomoc prawną jako rdzenny mieszkaniec ziem na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej, wypełnij formularz i skontaktuj się z nami.

Unia Rdzennych Suwerenów

Unia Rdzennych Suwerenów (URS) 2024.

Wszystkie prawa zastrzeżone